Süleyman Uludağ Kitapları Seti - 2
Sırlar Menbaı ve Tarikat Sultanı
CÜNEYD-İ BAĞDÂDÎ
Prof. Dr. Süleyman ULUDAĞ
Cüneyd-i Bağdâdî hicrî III. asırda Bağdat’ta yaşamış büyük bir
sûfîdir. Tasavvufun gelişmesine olan katkılarıyla tanınmaktadır.
Cüneyd-i Bağdâdî hakkında yazılmış bir biyografi olan bu eser,
geçmişteki kültürel varlığımızın ortaya konulması açısından önem
taşımaktadır.
“Müslüman, temiz toprağa benzer. Temiz toprağa her şey atılır.
Ezilip hakaret görür. Lakin ondan hep güzel, temiz, faydalı şeyler
çıkar.”
Cüneyd-i Bağdâdî
Mevlana
Mesnevi yazılış aşamasında iken onu hafife alan ve ona masal kitabı diyenler olmuştu. Mevlâna: “Kim bu kitaba masal derse ona bu kitap masaldır, ama bu kitabı kendi (manevi ve ruhî) hali olarak gören de erdir.” (4b. 33) der ve Kur’an’a da “öncekilerin masalları” diyenlerin bulunduğuna dikkat çeker.” (En’am, 6/25, Enfal, 8/31, Nahl, 16/24) Hakim Senai’nin: “Şaşı bakan Kur’an’da sözlerden başka bir şey görmez, körler, güneşin ışığını görmezler, sadece sıcaklığını görür. (3b. 4230) ve şikâyet ederler.
Mevlâna: “Havlayan köpekler” dediği, ve Mesnevi ile alay edenleri Kur’ana masal kitabı diyen müşriklere benzetir. (4b. 4284) Mevlâna her zümreden ve her sınıftan insanların hikâyelerini, deyimlerini, özdeyişlerini ve pek çok mazmunları Mesnevi’ye almış, bunları kendine göre anlamlandırmış ve yorumlamıştır. Avam denilen sıradan kişileri, onların hal ve hareketlerini, hayat tarzlarını ve anlayışlarını yakından tanımış, bunları sırası geldikçe Mesnevi’ye yansıtmıştır, Mesnevi’de halk kültürünün izleri açıkça görüldüğünden yaşadığı dönemde bile bu durumu kusur olarak görenler olmuştur...
Mesnevi’de öyle yerler vardır ki onları okuyanlar Mevlâna’nın cebir görüşüne sahip olduğu, insan iradesini ve kudretini kabul etmediğini sanırlar. Ama bunun aksini gösteren pek çok beytler, menkıbeler ve örnekler de var. Mevlâna sünnetullah ve âdetullah denilen tabiatta ve toplum hayatında var olan kanunları, sebep-sonuç ilişkisini biliyor, görüyor, benimsiyor ve bunun lüzum ve ehemmiyetini savunuyor. Fakat o, her mümin gibi ilahi irade ve kudreti sebeplerin üstünde görüyor, sebeplerden ziyade sebeplerin yaratıcısını ve yöneticisini öne çıkarıyor. Sebepler, vasıtalar ve vesileler âlemine dalıp bunların yaratıcısını akıllarına getirmeyen gâfilleri “uyur-gezerler” gibi görüyor ve onları uyandırmaya çalışıyor.
Bayezid-i Bistami
Bâyezîd hakkında kaleme almış olduğumuz bu eser Menâkıbnâme’de ve Tezkiretu’l-Evliya’da yer alan bütün bilgileri ihtiva eder. Bunun çok az istisnası vardır. Bunun yanısıra diğer kaynaklarda gördüğümüz Bâyezîd’le ilgili menkıbeleri de aktardık. Denebilir ki Bâyezîd hakkında Arapça ve Farsça kaynaklarda mevcut bütün bilgiler, bu eserde bir araya getirilmiştir. Millî irfana bu bilgi ve menkıbeleri kazandırmaya bizi vasıta kılan yüce Mevlâ’ya hamdüsenalar olsun.